П.А. Ойуунускай аатынан литература музейыгар бэйиэт, публицист, П.А. Ойуунускай аатынан судаарыстыбаннай бириэмийэ лауреата, общественнай диэйэтэл Сергей Степанович Васильев-Борогонскай төрөөбүтэ 115 сылыгар үтүө аатын ааттаан, сырдык мөссүөнүн көрдөрөн, кини бар дьонун туһугар олорбут олоҕун, айар үлэтин туһунан үөрэнээччилэргэ, устудьуоннарга лиэксийэлэр, көрсүһүүлэр буоллулар.
Балаҕан ыйын 28 күнүгэр 23 №-дээх оскуола 9 кылааһын үөрэнээччилэрэ (28 оҕо) “Ытык Ильмень” балладатын туһунан хаартыскалары, Сергей Борогонскай тутта сылдьыбыт малларын – уруучукатын, бюварын, блокнотун, чаһытын, статуэткатын, бэйиэт холустаҕа уруһуйдаммыт мэтириэтин, бюһун, латыынныы тылынан бэчээттэммит кинигэлэрин көрдүлэр. Сергей Степанович “Арамаан артыала” поэматыттан, “Барыта оҕолор иһин” хоһоонуттан аахтылар, ис хоһоонун ырытан бэйэлэрин санааларын эттилэр. Музей уруогар оҕолор поэт айымньыларын бэйэлэрэ ааҕан, кыттыыны ылбыттара. Тэрээһин олус сэргэхтик ааста.
Алтынньы 3 күнүгэр айар тыл аҕата А.Е. Кулаковскай-Өксөкүлээх Өлөксөй улахан сиэнэ, Саха Өрөспүүбүлүкэтин Учууталлар учууталлара, Суоттутааҕы “Доҕордоһуу” история, архитектура судаарыстыбаннай заповедник-музейын өр кэм устата салайбыт, бастакынан өрөспүүбүлүкэҕэ Васильевскай ааҕыылары тэрийбит Ытык киһибит Раиса Реасовна Кулаковская ыалдьыттаата.
“Аҕабар мин улахан оҕото буоламмын, аҕам миигин уот отто кэлбит киһим диэччи”, – диэнтэн саҕалаан, оҕо сааһын, эдэр сааһын кэмнэрин сэгэтэн кылгастык аҕынна. Суоттуга оскуолаҕа үлэлии сылдьан аан бастаан Сергей Васильев-Борогонскайга аналлаах уус-уран ааҕыылары кэргэнин уонна педколлективы кытта хайдах саҕалаабыттарын, тэрийбиттэрин, онтон салгыы ааҕыылара улаатан, кэҥээн, тохсунньу тымныытын аахсыбакка, 500 оҕону мунньан ааҕыылары тэрийбиттэрин сэһэргээтэ. Суруйааччы Сергей Васильев “Ытык Ильмень” балладатынан Новгород сиригэр саха буойуттарын хорсун быһыыларын үйэтитэр мемориалга барыта 4 төгүл баран кыттыбыттарын иһирэхтик аҕынна.
Бастакы ааҕыыларга лауреаттаабыт, билигин Саха телевидениетин үлэһитэ Саргылаана Семеновна Лебедева Раиса Реасовнаҕа махтанан тыыннаах сибэкки туттарда, суруйааччы хоһоонноруттан аахта. Бу күн оҕолорго олоҥхону уһуйааччы Наталья Иннокентьевна Мордовская, Мэҥэ Хаҥалас ветеринарнай управлениетын сүрүн специалиһа Екатерина Михайловна Аммосова, Ньурба улууһуттан төрүттээх, “Кыһыл көмүс бөрүө” бириэмийэ лауреата, СӨ Бэчээтин туйгуна Евдокия Егоровна Николаева-Мостахова кыттыыны ыллылар. С.С. Васильев-Борогонскай Мэҥэ Хаҥалас уонна Ньурба улуустарыгар ситиһиилээхтик салайааччынан үлэлээбитэ дьон уоһуттан түспэккэ кэрэ кэпсээн буоларын бу күн эмиэ иһиттибит.
Евдокия Егоровна Николаева-Мостахова бу тэрээһиҥҥэ анаан сэһэргии, кэпсии-ипсии кэлбитин таһаарабыт. “Борогонскай айымньыларыттан үрдүккэ, сырдыкка биһиги элбэх көлүөнэ дьон иитиллэн тахсыбыппыт. Сергей Васильевы дойдутугар Суоттуга ийэ буоругар кистээри турдахтарына үөр сэттэ туруйа эргийэн көтөн ааспыттар. Ону көрөн турбут дьон бу чахчы айылҕаттан айдарыылаах киһи, айылҕата бэйэтинэн атаарда диэн наһаа сөҕө санаабыт. Мин хаһыакка барыта 25 сыл үлэлээбитим, араас талааннаах дьон туһунан ыстатыйалары суруйабын. Биирдэ Ньурба Таркаайытыгар үөскээбит Егор Михайлович Поликарпов диэн композитор туһунан очерк суруйаары кинилиин кэпсэттим. Ону кини маннык кэпсээбитэ: “Арай дьэ биирдэ эдэр мелодистар мунньахтарыгар кэллим. Киһи бөҕө мустан олоробут. Аан аһылынна да биир кыраһыабай баҕайы киһи, өрүкүйбүт куудара баттахтаах, үрдүк уҥуохтаах, дьыралдьыйбыт киһи киирэн кэллэ. Ол поэт Сергей Степанович Васильев эбит уонна Ньурбаттан ким баарый диэн ыйытта. Ону “мин баарбын” диэтим. Киһим миэхэ утары хааман кэллэ уонна: “Дьэ, бу мин Ньурба туһунан хоһоон суруйдум, манна ырыата суруйаар”, — диэтэ. Мин наһаа ыксаатым, манна, бу хос иһигэр, араас ааттаах аатырбыт мелодистар бөҕө олороллор эбээт, ону анаан-минээн миэхэ биэрбититтэн наһаа долгуйдум. Дьиэбэр баран аахтым, олус үчүгэй тыллардаах: “Киэн тутта саныыбын уугуттан испиппин, ып-ыраас хомурах хааргын кэспиппин, киэҥ Ньурба, киэҥ Ньурба, ахтабын эйигин кэрэчээн күннэрбин, күөгэйэр күннэрбин» диэн суруктаах хоһоон буолла. Ону наһаа долгуйаммын өр кэмҥэ төбөбөр мелодияҕа кэлбэтэҕэ, онтон хоту үлэлии барбытым. Дойдубун, Ньурбабын наһаа аҕынным. Дьэ, онуоха Сергей Васильев “Киэҥ Ньурба” диэн хоһоонугар ырыата бэйэтэ кутуллан кэллэ, мин суруйдум».
Дьэ, ити курдук Ньурба гимнэ буолбут ырыа үөскээбит. Сергей Васильев Ньурбаны чахчы наһаа күндүтүк саныырын хоһоонуттан көстөр. Кини 1930-с сылларга Ньурба ыччатын, дьонун өрө күүрдэн үлэ бөҕөтүн ыыппыта уонна сынньалаҥ паарканы төрүттээбитэ. Ол паарка билигин да үлэлии турар уонна Сергей Васильев аатын сүгэр. Биһиги Ньурбалар Сергей Степановиһы бэйэбит киһибит курдук саныыбыт. Кини Ньурба Ытык киһитэ буолар диэн өйдөбүллээхпит.
Онтон дьэ аны мин аҕам туһунан очерк суруйарга сананным. Мин аҕам –Ксенофонт Уткин биир дойдулааҕа, Ньурба Таркаайытыттан Хатыҥ Сыһыы дэриэбинэтиттэн төрүттээх Муос Дьөгүөр уола Мостахов Дьөгүөр Дьөгүөрэбис диэн. Аҕам 20 саастааҕар холкуоска бэрэссэдээтэлинэн үлэлээбит. Аҕа дойду Улуу сэриитигэр кинини сэриигэ ыҥырбыттар. Аҕам – Ильмень күөл уоттаах сэриитин кыттыылааҕа. Оо, дьэ онно хайдах тыыннаах орпута буолла?! Сарсыарда уон чаас саҕана Улуу Ильмень күөлгэ сэриилэһии саҕана мин аҕам аах киирбиттэр, ол киирбиттэригэр үөр сэттэ туруйа көтөн эрэр диэбиттэрэ, сөмөлүөттэр кэлэннэр үлтү буомбалаабыттар. Инниттэн артиллерия уота, таанка, ойоҕосторуттан снаряд, кэннилэринэн куттанан куотуохтарын бэйэлэрин дьоно көхсүлэригэр ытыалыыр буоллахтара дии. Ханна да барар сир суох, тэриэлкэ курдук килэҥ муус эбит. Ити кыргыһыыга аҕам ытыһыгар снаряд оскуолката, өттүгэр буулдьа хатаммыт, инньэ гынан сэрии иккис курууппалаах инбэлиитэ буолан дойдутугар төннүбүтэ. Билигин мин аҕам туһунан суруйаары гыммытым, арай сэрии туһунан аҕам ончу биир тылы миэхэ кэпсээбэтэх эбит. Оо, дьэ хайдах тугу суруйуох эбитим буолла диэн бараммын, арба Сергей Васильев “Ытык Ильмень” диэн балладата баар этэ, ону ыламмын аахтым. Ити айылаах уот кутааны барытын илэ көрбүт курдук хоһуйбутун аахтым уонна Сергей Васильев айар талааныттан сөрү диэн сөхпүтүм. Баллада-поэма Ильмень күөлгэ кыргыспыт саха эдэркээн саллааттарын өлөр хаһыыларынан, кинилэр хаарга тохтубут итии хааннарынан суруллубут курдук. Ити туһунан “Аҕаа, мин эйигин бырастыы гынабын” диэн уочаркабар киллэрбитим. Сергей Васильев күн көрдө, чыычаах ыллаата диэн буолбакка, бэйэтин иэйиилэрин суруйар буолбакка, кини норуотун дьылҕатын дьылҕа гыммыт, норуотун эрэйинэн, кыһалҕатынан олорбут киһи буолар. Оннук киһи дьиҥнээх поэт, улуу поэт буолар. Сергей Васильев туһунан мин үрдүк өйдөбүллээхпин, ол иһин бу тэрээһиҥҥэ оҕолор кэлбиккит үчүгэй, эһиги итини билиэхтээххит, ити баллааданы ааҕыахтааххыт”, — диэн “Хомунньууһум суола”, “Эдэр саас” уонна Ньурба улууһун хаһыаттарыгар үлэлээбит Евдокия Егоровна Николаева-Мостахова истиҥ-иһирэх кэпсээнин түмүктээтэ.
Алтынньы 10 күнүгэр бэйиэт С.С. Васильев-Борогонскай 115 сылыгар «Өлбөт өрөгөй» диэн куорат оскуолаларын үөрэнээччилэригэр уус-уран ааҕыы куонкуруһа буолан ааста. Бу эрэ күн оҕолорго, учууталларга «Саха” НКИХ үлэһитэ Александра Попова араадьыйа пуондатыттан бэйиэт Сергей Степанович Васильев «Ытык Ильмень» балладатын долгуйан, ытамньыйа сыһа-сыһа эт куолаһынан аахпытын иһитиннэрдэ. Сергей Степанович: “Кинилэр Эн килэҥ муускар ол өтөрдөөҕү өлөр кыланыылара, кыайыыны ыҥырбыт хаһыылара үйэлэри үрдүлэринэн иһиллэ туруохтара…” – диэн ис-иһиттэн ибигирээн ааҕар тыыннаах куолаһа музей истиэнэтигэр сатараан барыбытын долгуппута.
Күрэххэ барыта уонтан тахса оскуола бөлөҕүнэн, биирдиилээн аахтылар.
Биирдиилээн ааҕааччыга I миэстэни 32 №-дээх оскуола 5 “б” кылааһын үөрэнээччитэ Корякин Юлиан, II миэстэни 14 №-дээх оскуола 6 кылааһын үөрэнээччитэ Романова Наташа «Когда поют повсюду» хоһоонун ааҕан, III миэстэни 17 №-дээх оскуола 5 “в” кылааһын үөрэнээччитэ Спиридонов Прокопий «Ветерок» хоһоонун ааҕан ыллылар.
Бөлөҕүнэн ааҕыыга I миэстэни «Эр хоһууннар» диэн ааттаах 12 №-дээх оскуола 7 “в” кылааһын уолаттара ыллылар. Кинилэр хайыһардьыт буойун уолаттар таҥастарын таҥнан, эрдээхтик туттан-хаптан туран олус үчүгэйдик аахтылар. II миэстэни 31 №-дээх оскуола 6 “а” кылааһын үөрэнээччилэрэ Шулепов Эрик, Федорова Вика «Эрчимэн Бэргэн» олоҥхоттон ааҕан ыллылар. III миэстэни Дьокуускай куораттааҕы национальнай гимназия 8 «г» кылааһын уолаттара «Барыта оҕолор иһин» хоһоонтон быһа тардан ааҕан ыллылар.
Уоннааҕы кыттааччылар анал ааты ыланнар үөрдүлэр-көттүлэр, кыттыбыт оҕолорго барыларгар сертификат туттарылынна. Суруйааччы Сергей Васильев-Борогонскай олох, үөрүү, дьол туһунан, кыайыыга ыҥырар хоһоонноро, оҕолорго анаан суруйбут олоҥхолоро куруук ааҕылла, олорбут олоҕо эдэр ыччакка холобур буола турдуннар
Халгаева Н.В., литературнай музей үлэһитэ
