Быйыл Улуу убайбыт Ойуунускай күн сиригэр кэлбитэ 130 сыла туолар. Сэтинньи ыйын уон биирис күнүгэр Саха сиригэр барытыгар кинини ахтан-санаан ааһыахпыт.
Сыл аайы сэтинньи сэттэ күнүгэр куйаар ситимин устун эҕэрдэлэр, ону кытары ахтыылар хара сарсыардаттан ватсаабы толороллор. Бары хайдах сарсыарда алта чаастан барабаан, горн тыаһыттан уһуктан, сып-сап хомунан парадка баралларын өйдүүллэр эбит. Саамай эрэйдээҕэ ити күн халлаан тымныйан наһаа тоҥор этибит, бэл, кыһыҥҥы таҥас да абыраабат буолара. Онтон болуоссат үрдүнэн «Былааһы Совекка” диэн ырыа дуорайдаҕына барыны бары умнаҕын, мустубут дьону кытары бу күнү уруйдуугун:
Сэтинньи сэттистиир күүрээннээх күнүгэр,
Сэриинэн сэтэрэн, уотунан умайан,
Сир ийэ үрдүнэн силлиэлээх холорук
Силлиэрэн-боллоорон, ытыллан таҕыста.
Бары баар баттаммыт
Барыта тахсаннар,
Барабаан охсоннор,
Баргыһан бардылар…
Уруйдааҥ!
Уруйдааҥ!
Былааһы — Совекка! (П. Ойуунускай тыллара Ф. Аргунов, Г. Григорян музыкалара).
Улуу Убайбыт Ойуунускай уруйдаабыт сэтинньи сэттистиир улуу күнэ…
Хомоҕой тыллаах хоһоонньут Находкина Полина-Полина Победа быйыл суруйбут хоһооно хайдах эрэ ити күнү сыл аайы ахтар-саныыр дьон ааттарыттан суруллубут курдук:
СЭМЭЙ КҮН
Сэтинньи сэттистиир
Сэмэй күн үүннэҕэ,
Силлиэрбэт-боллоорбот
Барабаан дарбыйбат.
Өктөөппүт, маайбыт да
Ньам курдук буоллулар,
Үөрбэт да, күүрбэт да
Буолбуппут ыраатта.
Хаарыаннаах саастарбыт,
Кэрэкэ кэмнэрбит
Түүлгэ да киирэрэ
Ахсааннаах курдуктар.
Ол курдук олохпут
Сүүрүктүү сүүрээхтиир,
Турбат кини биир сиргэ –
Турдах аайы саҥа күн.
Ааспыты аһыйан
Ас-таҥас тахсыбат,
Барбыты кэтэһэн
Барыыһы булбаппыт.
Сэтинньи сэттистиир
Сэмэй күн БИҺИЭНЭ!
Сэргэхтик туттунан
Сэлэһэ көрсүөҕүҥ!
Ааспыты санаһан
Астынан ылыаҕыҥ,
Солуута да суохтан
Кытара күлсүөҕүҥ.
Саҥата суох батыспыт
Уол баарын саныаҕыҥ,
Сааһырбыт кэмнэри
Үргүтэ үөрүөҕүҥ!
Быйыл П. А. Ойуунускай аатынан Литературнай музейга кини айхаллаабыт, уруйдаабыт сэтинньи сэттистиир күнүгэр “МИН ЫРЫАМ – МИН ТОХТОР ТОЙУГУМ” диэн дьикти сэргэх тэрээһин буолан ааста. Музей үлэһитэ Ньургуйаана Викторовна Халгаева уонна сахалыы ырыаны уһуйааччы Галина Гаврильевна Федорова сайыҥҥыттан улуу поэт суруйбут хоһоонноругар айыллыбыт ырыалары хомуйуунан дьарыктаммыттара, онтон толорооччулары түммүттэрэ. Салгыы Ытык Күөллээҕи уус-уран литература музей-заповеднигын, М. К. Аммосов аатынан Хотугулуу-Илиҥҥи федеральнай университет А. Е. Кулаковскай институтун, СӨ профессиональнай үөрэхтээһин сайдыытын институтун, СӨ көрдөрөр-иһитиннэрэр компаниятын Саха радио фондатын үлэһиттэрэ кыттыспыттара. Аны ырыа ыллааччылар, хоһоон ааҕааччылар атын толорооччулары булбуттара, ыҥырбыттара. Онон норуот бэйэтин баҕатын, күүһүн холбообут тэрээһинэ буолан ааста. Аны тэрийээччилэр хас биирдии айымньы хаһан, ханна суруллубутун, ылламмытын туһунан матырыйааллары эмиэ хомуйбуттара, түммүттэрэ.
Музейга кэлбит дьон, тэрээһин кыттааччылара саха норуодунай суруйааччыта Елена Васильевна Слепцова-Куорсуннаах, наука доктора, профессор Прасковья Васильевна Максимова-Сивцева П. А. Ойуунускай айар үлэтин туһунан кэпсээннэрин бары кэрэхсээн иһиттилэр. Онтон хас биирдии толорооччу ырыата, хоһооно дохсун ытыс тыаһынан доҕуһуолланна. Ол курдук “Арчы” норуодунай хор, “Далбар” норуодунай ансаамбыл П. А. Ойуунускай тылбаастаабыт “Интернационалын”, “Таатта үрэх үрдүгэр” диэн ырыатын долгутуулаахтык толордулар. Аны бу “Таатта үрэх үрдүгэр” диэн ырыаны “Тойуксуттар” түмсүү ансаамбыла турок омук тылынан ыллаата. Тылбааһын музей доҕоро, тюрколог Ю. И. Васильев-Дьаргыстай оҥорбут. Кини тыыннааҕа буоллар кэлэн истиэ, үөрүө эбитэ буолуо. Элбэх фестиваллар кыайыылаахтара Яна Нюргусова “Дьулуруйар Ньургун Боотур” олоҥхо алтыс ырыатын төрүт үгэһинэн толорбутун сөҕө-махтайа иһиттибит. Эдэр сааһыттан билиҥҥээҥҥэ диэри өрө күүрүүлээх өрөбөлүүссүйэ ырыаларын толорооччу Дмитрий Дмитриевич Тихонов үс ырыаны бэлэхтээтэ: “Ойуунускай туһунан ырыа”, “Көҥүл ырыата”, “Доҕорбор Сүөкүччэҕэ”. Биллэн турар, Елена Старостина-Хотун Арылы кэлэн “Мин кэллим Тааттаҕа” (Т. Оразбаева мел., С. Дадаскинов тыл.) диэн бары таптыыр ырыабытын ыллаан уйадытта. Тэрээһиммитигэр СӨ көрдөрөр-иһитиннэрэр компаниятын Саха радио фондатыгар харалла сытар “Бу уоттаах бакаалы” диэн ырыаны эмиэ кэрэхсээн иһиттибит. Бу ырыа музыкатын Христофор Максимов суруйбут, ырыаны 1960 сыллаахха Иван Кривогорницын ыллаабыт.
Тэрээһиҥҥэ эдэр ыччат кыттыбыта үөртэ. Холобур, “Туруҥ, туруҥ, туойуҥ!” диэн хоһоону щепкинец, Саха театр эдэр артыыһа Григорий Иванов, “Ийэм Дьэбдьэкиэй уҥуоҕар” хоһоону И. Е. Винокуров аатынан Намнааҕы педколледж 3 курс студена Николай Павлов (салайааччылар Румянцева Т.В., Байанаева П.Д.), «Син биир буолбаат!» хоһоону А. Д. Макарова аатынан культура колледжын СКД студена Мирослав Яковлев (салайааччы Федорова С.Н.) аахтылар. Оттон “Оҕо куйуурдуу турара” диэн кэпсээнинэн дьүһүйүүнү истэн-көрөн баран дохсун ытыс тыаһын бэлэхтээтибит 5 кылаас үөрэнээччитигэр Ньургун Амыдаевка. Кини Ф. И. Авдеева аатынан Оҕо айымньытын Дыбарыаһын “Поэзия абылаҥа” диэн айар бөлөх иитиллээччитэ, салайааччыта Л. А. Романова. Ньургун кэпсээн тылын үөрэппит эрэ буолбатах, таҥаһын-сабын, бэйэтигэр сөрү-сөп куйуурдуур малын, оннооҕор ойбон төлүтэ тэппит түөрт соботун барытын илдьэ кэлбит. Ол иһин төрөппүттэригэр, салайааччытыгар махтал тылларын этэбит. Бу оҕо Ойуунускай аатынан музейга аан бастаан сылдьыбытын, скульптор В. Я. Сивцев-Отор Силис оҥорбут куйуурдьут оҕотун аттыгар хаартыскаҕа түспүтүн, кэлбит дьон толоруутун кэрэхсээбиттэрин хаһан да умнуо суоҕа.
Уопсайынан, саха оҕолоро барахсаттар бэркэ бэлэмнэнэн, сахалыы таҥастарын таҥнан, биир да тылы умнубакка Улуу убайбыт Ойуунускай айымньыларын уу сахалыы ис сүрэхтэриттэн иэйэн туран аахпыттара, ама, кими долгуппат буолуой?!
Кэлбит дьон болҕомтотун “Сөргүтүү” диэн ааттаах эбээлэр түмсүүлэрэ аҕалбыт быыстапкалара ылыаҕын ылла. Түмсүү салайааччыта норуот маастара, культура туйгуна Харлампьева Азияна Филипповна күһүн эрдэ алта паннону аҕалан музей үлэһиттэрин сөхтөрбүтэ. Паннолар бары “Дьулуруйар Ньургун Боотур” олоҥхо ис хоһоонун көрдөрөллөр. Кинилэр үлэлэригэр олоҥхо нуучча тылынан тахсыбыт кинигэтигэр киирбит ойуулары туһаммыттар. Ол аата Саха сирин чулуу ойууһуттарын Э. С. Сивцев, В. С. Карамзин, И. Д. Корякин үлэлэрин ураты тыыннаабыттар. Иистэнньэҥнэр панноларын тутан музей истиэнэтигэр оҥоһуллубут эмиэ олоҥхону дьүһүйүү аттыгар кэккэлэһэн турбуттара эмиэ ураты санааны үөскэтэр. Бу дьүһүйүүнү 1981 сыллаахха ити ойууһуттар оҥорбуттара эбээт. “Сөргүтүү” түмсүү быыстапката музейга өссө даҕаны туруоҕа.
Тэрээһин бүтүүтүгэр кэлбит дьон бары “Былааһы Сэбиэккэ” диэн ырыаны хорунан ыллаан түмүктээммит сүргэбит көтөҕүлүннэ. Бэл, аттыбытыгар турбут мэтириэттэн убайбыт Былатыан Ойуунускай мичик гынарга дылы гынна. Бу мэтириэти норуодунай худуоһунньук, академик А. Н. Осипов 1977 сыллаахха оҥорбута. Ол аата, Улуу Өктөөп 60 сылыгар.
Өктөөп Өрөбөлүүссүйэтин историяттан быһан, сотон-сууйан, симэлитэн кэбиспэккин. Аныгы ыччат аан дойдуну аймаабыт бу кэми хайаан да билиэхтээх. Ону сөпкө өйдөтөр наада. Биһиэхэ, сахаларга, өрөбөлүүссүйэ аҕалбыт үтүөтэ үгүс. Үөрэх-сайдыы барыта бу кэмтэн саҕаламмыта. Ону уруйдаабыт, айхаллаабыт Улуу киһибит – Былатыан Ойуунускай буолар. Хас биирдии айымньытыгар, хоһоонноругар суруллубут ырыаларыгар кини төрөөбүт норуотун туһугар кыһамньыта, кини дьоллоох буоларын ситиһэргэ дьулуһуута баар.
Ефросиния Ноговицына, музей научнай үлэһитэ
