You are currently viewing Ийэ тыл күнэ

Ийэ тыл күнэ

Олунньу 13 күнэ – бастакы сахалыы сурук-бичик алпаабытын төрүттээбит, лингибиис С.А. Новгородов төрөөбүт күнэ уонна Ийэ тыл күнэ.  Сахабыт сирин тилийэ ийэ тыл илгэтин, төрүт тыл төлкөтүн түстүүр үгүс тэрээһиннэр ыытылыннылар.

П.А. Ойуунускай аатынан Литература музейа сылын аайы ыытыллар ноҕоруодап суругунан-бичигинэн, алпаабытынан  дьыктаан суруйуута буолла. Быйылгы дьыктааммыт кыайыылааҕынан Яков Алексеев буолла, киниэхэ истиэнэҕэ ыйанар Ноҕоруодап алпаабыта туттарылынна. Иккис кыайыылааҕынан Нам улууһуттан анаан кытта кэлбит Уран Күннэй Саргын кыыһа буолла.

Быйылгы дьыктааммыт тиэкиһэ 48 тыллаах. 1923 сыллаахха тахсыбыт Семен Андреевич Новгородов алпабыытын шрибинэн кутуллубут элбэх ойуулаах, үчүгэй кумааҕыга бэчээттэммит  «Сурук-бичик» сахалыы букубаар оҕо ааҕар кинигэтиниин» диэн музейбытыгар фондаҕа харалла сытар кинигэнэн буолла.  Бу кинигэ барыта 5000 ахсаанынан тахсыбыт эбит. 1917 уонна 1922 сыллардаахха тахсыбыт букубаардардааҕар уратыта диэн быдан ордук үөрэтэр ньымалаах, ойуулаах-бичиктээх, үөрэтэр тиэкистэрдээх эбит. Бу кинигэ бүтэһик сирэйигэр «Сурук бичик» үөрэтэр дьоҥҥо этэр тылым» диэн С.А. Новгородов 1921 с. алтынньы 24 күнүгэр суруйбут улахан научнай ыстатыйатынан түмүктэнэр. Ыстатыйатыгар С.А. Новгородов «үтүө доҕотторуом, туох эмэ сыыһаны-халтыны буллаххытына сүөргүлүү барымаҥ, хата сүрэххититтэн-быаргытыттан сыыһабын булуҥ, көннөрүҥ” диир. Ити кэннэ саха тылын грамматикатын сүрүн быраабылаларын 15 параграфка тиһэр. Бүтэһигэр саха букубаара хайдах оҥоһуллубутун туһунан сиһилии суруйар. Уонна саха омук үөрэҕэ сайдарыгар кыһаммытыгар Сэбиэскэй былааска махтанар.

Бу «Сурук-бичик» нуучча улуу педагога К.Д. Ушинскай уо.д.а. педагогтар-методистар үтүө үгэстэригэр олоҕурбут букубаар. Онон саха букубаардарын кэнники таһаарыыга үтүө холобур буолар.  

            Семен Андреевич Новгородов бу кылгас олоҕор биир киһи кыаҕар олус элбэҕи, кэскиллээҕи оҥорон суруйан хаалларбыта. Ол  алпаабыты оҥоруу эрэ буолбатаҕа. Кини үөрэх кинигэлэрин таһаарсыыга, маассабай үөрэхтээһиҥҥэ дьүккүөрдээхтик үлэлээбитэ, Э.К. Пекарскай тылдьытын оҥорсубута, саха норуота Автономияны ылынарыгар Ойуунускайы, Аммосовы, Аржаковы кытта тэҥҥэ уустук боппуруостары быһаарсыбыта.  

            Семен Андреевич төрөөбүт норуотун хараҥаттан сырдыкка таһаарар иһин, үөрэхтээх, киэҥ билиилээх буоларын туһугар туох баар күүһүн-күдэҕин, сыратын-сылбатын, билиитин-көрүүтүн биэрбит үтүөтэ-өҥөтө хаһан да умнуллубат. 

Бу күн иккис аҥаарыгар Д.К. Сивцев-Суорун Омоллоон аатынан Опера уонна балет тыйаатырыгар Литература музейын фондатыттан С.А. Новгородов алпаабытынан тахсыбыт үөрэх бастааҥҥы кинигэлэрин быыстапкаҕа туруордубут. Кини олоҕун, чинчийэр үлэтин туһунан  кэпсиир хаартыскалардаах, быһаарыылардаах истиэндэбитин дьон-сэргэ олус кэрэхсээтэ. Дьон, эдэр ыччат чэрэниилэлээх бөрүөнэн ноҕоруодап алпаабытынан суруйдулар. Сахабыт тылынан суруллубут бастааҥҥы букубаардар, алпаабыттар тустарынан дириҥ ис хоһоонноох кэпсэтиини таһаардыбыт. Кыттыыны ылбыт, истибит дьон олус астынан, сэргээн, элбэҕи билэн тарҕастылар.   

П.А. Ойуунускай аатынан литература музейын үлэһитэ Виталий Слепцов хаартыскаҕа түһэриилэрэ.

Loading