Олунньу 2 күнүгэр биһиги институппутугар норуот суруйааччыта Иван Михайлович Гоголев-Кындыл оҕо сааһа ааспыт Бүлүү улууһун Чочу нэһилиэгэр музей буолан турар төрөөбүт дьиэтигэр литературнай онлайн көрсүһүү буолан ааста. Библиотека дириэктэрэ Клавдия Николаевна Николаева нэһилиэгин историятын, биллэр дьонун туһунан кэпсээтэ уонна ытык сирдэрин көрдөрдө.
Чочу нэһилиэгэ олус баай историялаах эбит. Кини 1771 сыллаахха тэриллэн, аан бастакы кулубанан Н.Томскай талыллан, сайдан чэчирээн испит. Сэбиэскэй сойуус кэмигэр икки колхоз Чкалов уонна Андреев холбоһоннор, “Победа” диэн ааттанан, биир улахан колхоз буолбуттар. Сэрии кэмигэр 182 саллаат фроҥҥа ыҥырыллан барбытыттан 72 эрэ төннөн кэлбит. Быйыл Чочу нэһилиэгэ 250 сылын туолар юбилейдаах сылынан сибээстээн, мантан төрүттээх общественнай деятеллэр, биллиилээх дьон туһунан киэҥ эйгэҕэ билиһиннэрэр санаалаахтар.
Иван Гоголев Чочу нэһилиэгин биир киэн туттар суруйааччыта. Кини 1931 сыллаахха «Быттый” диэн ааттаах алааска күн сирин көрөн улааппыт. Ийэтэ Анна Федотовна, аҕата Николай Михайлович уонна эбээтэ Огдооччуйа, эһээтэ Куугунуур оҕонньор буолан олорбуттар. Эһээлэрэ төрүкү олус уус кырдьаҕас буолан, оччотооҕу кэмҥэ олус киэҥ уонна сырдык үрдүк түннүктэрдээх дьиэни туппут. Кэлин, уолларын Иван Гоголевы Москва куоракка үөрэттэрэ ыытаары, ийэлээх аҕата дьиэлэрин атыылыырга күһэллибиттэр.
Нэһилиэк олохтоохторо туруорсан, 1999 сыллаахха тохсунньу 12 күнүгэр ыйаах таһааттаран, И.М. Гоголев-Кындыл аатын оскуолаҕа иҥэрбиттэр. Оттон “Быттый” алааска 2003 сыллаахха күрүө тутан, “Ытык сир Быттый” диэн ааттаан, дьон олорон сынньанар сирин (беседка) оҥорбуттар, сэргэ туруорбуттар. Кэлин хатыҥ мастары олордубуттара өтөҕү күн бүгүнүгэр диэри киэргэтэллэр. Сайын аайы сибэкки дьэрэкээн көбүөрүнэн тэлгэнэр. Онон нэһилиэк олохтоохторо олус сөбүлээн сылдьар сирдэрэ буолбут. Онтон 2004 сыллаахха культура үлэһитэ М.Н. Прокопьев, Иван Гоголев олорбут дьиэтин иһин-таһын өрөмүөннээн, музей тэрийбит. Поэт чугас дьоно музей тэриллиитигэр улаханнык көмөлөспүттэр, кинилэр аҕалара тутта сылдьыбыт малын, кинигэлэрин, элбэх экспонаты бэлэхтээбиттэр. Дьиэ иһигэр оччотооҕу кэм тохтоон туран хаалбыт курдук, көрөөччүнү умсугутар уонна бэйэтигэр тардар.
Иван Гоголевтан биир боппуруоһу куруук ыйыталлар эбит: «Хайдах суруйааччы буолбуккунуй?». Поэт онно хоруйа маннык эбит. Кини төрдүгэр күүстээх ойууттар бааллар үһү. Иван Гоголев алта тарбахтаах төрөөбүт, ону биирин быраастар тута быспыттар. Уол улаатыар диэри түүлүгэр кимнээх эрэ кэлэн, кинини куруук одуулаан туран “алтыс тарбаҕа суох, илдьэ барбаппыт” диэн саҥаралларын истэр эбит. Ол курдук, үөһээҥҥилэр ойуун оҥоруохтарын баҕарбыттара табыллыбакка, ол үрдүкү күүһү биэс тарбахпынан сурукка тиһэбин диэн этэр үгэстэммит.
Салҕыы литературнай онлайн көрсүһүүбүтүн иилээн-саҕалаан ыытааччы, — Кындыл төрөппүт кыыһа Анна Ивановна Гоголева, — аҕатын мэтириэтин көрдөрдө уонна хотой кыыл хартыынатын туһунан кэпсээтэ. Иван Гоголев айылҕа оҕото буолан, куруук тыаҕа сылдьан, айылҕаттан күүһү, өрө көтөҕүллүүнү ылар эбит. Кини тыаҕа сылдьан хотой куорсунун булан аҕалар эбит, айымньыларын ол эрэ куорсунунан суруйар үгэстээҕин биллибит. Поэт кыыһа бэлиэтииринэн, Иван Гоголев санаатыгар, хотой күүһэ киниэхэ улахан күүс эбэр. Онон хотойу Иван Гоголев ытык көтөрүнэн ааҕар, ытыктыыр буолан, хотой уруһуйа үлэлиир сиригэр ыйанан турар эбит.
Чочуга хас сыл аайы сайын «Ытык сиргэ» Иван Гоголевка аналлаах “Кындыл кыталыктаах кырдалынан” диэн тэрээһин ыытыллар эбит. Оскуола оҕолорун уонна Бүлүүтээҕи колледж устудьуоннарын мунньан, араас викториналары, оонньуулары, ааҕыылары тэрийэллэрэ кэрэхсэбиллээх. Кыһынын поэт төрөөбүт тохсунньу 18 күнүгэр «Поэзия Үрүҥ Уолана» диэн бырайыак чэрчитинэн тэрилтэлэргэ куонкурустар ыытыллаллар.
Чочу нэһилиэгин олохтоохторо Иван Гоголевынан олус киэн тутталларыгар уонна кини аатыгар сүгүрүйэллэригэр итэҕэйдибит. Кинилэр кэлэр көлүөнэлэргэ анаан суруйааччы олорон ааспыт олоҕо, айбыт айымньылара умнуллубатын туһугар элбэх үлэни оҥороллоро олус диэн кэрэхсэбиллээх. Кини төрөөбүт алааһын күндүтүк санаан, күрүөлээн, мас олордон, ытык сир оҥорон, олорбут дьиэтин тутан, дьиҥнээх ааспыт үйэни тутан олорор музей оҥорбуттара барыта улахан суолталаах. Хас биирдии нэһилиэк, улуус, Чочу администрациятыттан уонна культуратын үлэһиттэриттэн холобур ылыахтаахтар, улуу дьоннорун ааттарын, дьоһун олохторун үйэтитэр үлэни тиһиктээхтик тэрийэргэ кыһаныахтаахтар.
Ытыктыыр, таптыыр суруйааччыбыт Иван Гоголев музейын, нэһилиэгин дьонун-сэргэтин, төрөппүт кыыһын кэпсээннэрин истибиппит олус үчүгэй. Маннык интэриэһинэй тэрээһини тэрийбит учууталбытыгар саха литературатын кафедратын доценыгар Татьяна Ниловна Васильеваҕа, музей дириэктэригэр Клавдия Николаевна Николаеваҕа уонна поэт кыыһыгар Анна Ивановна Гоголеваҕа дириҥ махталбытын биллэрэбит.
Анна Лиханова,
Литературнай айар үлэһит салаа
4 кууруһун устудьуона
М.К. Аммосов аатынан
Хотугулуу-Илиҥҥи федеральнай университет
