Ыам ыйын 19 күнүгэр П.А. Ойуунускай аатынан Литературнай музейга оҕону төрөөбүт тылын таптыырга, дириҥник үөрэтэргэ, кини кыра сааhыттан кинигэни кытары доҕордоһорун ситиһэргэ анаммыт оонньуур хос арылынна. Бу күн музей үлэһиттэригэр А.Г. уонна Н.К. Чиряевтар ааттарынан Дьокуускай куораттааҕы национальнай гимназия 3 “б” уонна 5 кылаастарын үөрэнээччилэрэ учууталларынаан Мария Егоровна Габышевалыын, Галина Семеновна Анисимовалыын кэлэннэр күүс — көмө буоллулар. Оҕолор бархсаттар уу сахалыы саҥараллар, хоһоон ааҕаллар, ыллыыллар, хомуска оонньууллар, хабылыктарын, хаамыскаларын тута сылдьан салгыбакка оонньууллар эбит. Аны музей үлэһиттэрин кэпсээннэрин чуумпуран олорон болҕойон истэллэр. Киһи эрэ көрөн үөрүөх, сүргэтэ көтөҕүллүөх дьоно. Ол да иһин оонньуур хос бастакы ыалдьыттар буоллулар. Оҕолор буойун-суруйааччы Тимофей Сметанин уонна учуутал Яков Стручков “Мэхээлэчээн булчут кэпсээннэрэ” диэн оҕолорго аналлаах кинигэтиттэн “Куһу ураҕаһынан да бултуурбут” диэн кэпсээҥҥэ олоҕурбут виртуальнай оонньуу (VR оонньуу) сүрэхтэниитин сонурҕаан көрдүлэр. Бу оонньууну Егоров Вячеслав Счаславович салайааччылаах ИТ-ГЕНЕРАТОР хааччахтаммыт уопсастыбаннай тэрилтэ үлэһиттэрэ санааларын ууран туран оҥорбуттара.
Аны оҕолор Тимофей Сметанин кыыһын, РСФСР орто анал үөрэхтээһин үтүөлээх маастарын, ССРС орто анал үөрэхтээһин туйгунун, үлэ бэтэрээнин Сметанина Татьяна Тимофеевнаны, кини сиэннэрин, ол аата Тимофей Сметанин хос сиэннэрин Любаны, Быйаманы, Эрхааны, Яков Стручков сиэннэрин Слепцова Александра Петровнаны, Шоболова Милана Петровнаны кытары көрүстүлэр, тылларын-өстөрүн иһиттилэр.
Тимофей Сметанин, Яков Стручков ыччаттара бэйэлэрэ даҕаны көрсүһүүттэн үөрдүлэр, долгуйдулар. Кинилэр эһэлэрэ, аҕалара истиҥ доҕордуу этилэр. Ол да иһин өлбөт-сүппэт айымньыны суруйбуттара 1943 сылтан оҕо-аймах таптыыр кинигэтэ буоллаҕа. Бу кинигэ иккиһин 1961 сыллаахха тахсыбыта, ойуутун аатырбыт худуоһунньук Ефим Шапошников оҥорбута. Ыҥырыылаах ыалдьыттарбыт Саха Өрөспүүбүлүкэтин Бырабыыталыстыбатын Бэрэссэдээтэлин солбуйааччы Местников Сергей Васильевич уонна Саха Өрөспүүбүлүкэтин култуураҕа уонна духуобунай сайдыыга миниистирэ Куприянов Юрий Степанович өйдөрүгэр-санааларыгар бу кинигэ эмиэ умнуллубаттык хаалбытын оҕолорго кэпсээтилэр. Оннооҕор тас хаҕын уруһуйун билинҥээҥҥэ диэри өйдүүллэр эбит.
Мин Тимофей Сметанин, Яков Стручков олохторун, доҕордоһууларын үөрэппит киһи быһыытынан ити күн биир хаартысканы чуолкайдааһынтан астынным. Ол курдук Абый улууһун олохтоохторо, Я.В. Стручков сиэннэрэ быыстапкаҕа туруорбут хаартыскабытыгар кинини булбатылар. Бу хаартыска электроннай варианын миэхэ олоҥхону чинчийэр учуонай, суруналыыс, элбэх документальнай киинэлэр ааптардара, тыл үөрэҕин билимин хандьыдаата “Аал-Луук мас” студия салайааччыта Е.И. Избекова фольклорист П.Н. Попов – Ачыкы Бүөтүргэ аналлаах тэрээһини ыытарга бэлэмнэнэ сырыттахпына биэрбитэ. Кини аҕата Ачыкы Бүөтүрдүүн улахан доҕордуу дьон эбиттэр, тыа хаһаайыстыбатын рабфагар бииргэ үөрэммиттэр, литературнай куруһуокка дьарыктаммыттар. Ити 1937-1938 сыллардаахха. Онон дьиэ-кэргэн архыыбыгар ити кэмнээҕи үс хаартыска баар эбит. Бу үөрэх кыһатыгар Яков Стручков үөрэнэ-үлэлии сылдьыбыта, өссө литературнай куруһуогу салайбыта. 1937 сыллаахха ити куруһуок оҕолоро П.А. Ойуунускай айар үлэнэн дьарыктаммыта 20 сылын үөрүүлээхтик бэлиэтээһиҥҥэ кыттыыны ылбыттара. Кинилэртэн П.Н. Попов – Ачыкы Бүөтүр П.А. Ойуунускайга анаабыт хоһоонун ааҕыахтаах этэ, ону тыл биэрбэтилэр диэн хомойон эрдэ баран хаалбыт. Сотору соҕус учуутала Яков Викторович олорор хоһугар экирэтэн кэлэн мөхпүт. Студеннар айымньыларын чэй иһиитин кэмигэр ааҕыахтаах эбиттэр, ону Бүөтүр күрээн хаалбыт. Дьэ, ити кэми көрдөрөр хаартыскалар көстөннөр Евдокия Игнатьевнаҕа махталым улахан. Ол эрээри, Яков Викторич диэбит киһим кырдьык атын эбит. Кини иккис хаартыскаҕа баар. Хайдах эрэ болҕомтом барыта П.Н. Попов – Ачыкы Бүөтүргэ ананан кэннигэр баар суругун ылбатахпын. Онон эмиэ Евдокия Игнатьевнаны көрдөһөн чуолкайдаатым. Ити сыыһабын көннөрбөтөхпүнэ утуйар уум көтөр буоллаҕа дии. Хайа уонна абыйдарга даҕаны бу хаартыска суох ээ. Кинилэр Абый улууһуттан бастакынан Саха АССР үтүөлээх учуутала буолбут киһилэрин умнубаттар, олоҕун, айар үлэтин үөрэтэллэр.
Дьэ, ити курдук биир тэрээһин элбэх дьиктилэрдээх буолла. Эбэн эттэххэ музейбытыгар кэлбит дьоммутуттан көрдөһөн мөккүөрдээх, бутуурдаах суруйуулары, хаартыскалары чуолкайдааһыннары ыытааччыбыт. Оччоҕо дьэ дьиҥнээх истиҥ-иһирэх, улахан туһалаах кэпсэтиилэр тахсааччылар.
Ефросиния Ноговицына, П.А. Ойуунускай аатынан Литературнай музей научнай үлэһитэ
