Степан Тимофеев төрөөбүтэ 100 сылыгар ананар
Тохсунньу 28 күнүгэр П.А. Ойуунускай аатынан Литературнай музейга куйаар ситиминэн буойун бэйиэт, тылбаасчыт С.И. Тимофеев төрөөбүтэ 100 сылыгар аналлаах “Сандаарар саҕахтар” диэн үбүлүөйдээх тэрээһин буолан ааста. Тэрээһин куйаар ситиминэн ыытыллан, республика улуустара, Россия куораттарыттан элбэх киһи холбонон көрдө-иһиттэ.
Степан Иванович 1926 сыллаахха тохсунньу 7 күнүгэр Мэҥэ Хаҥалас улууһугар Моорук нэһилиэгэр төрөөбүтэ. Кини Бүтэйдээх 7 кылаастаах (ШКМ) оскуолатын бүтэрээт, Дьокуускайдааҕы культурнай-сырдатар училищеҕа киирбитэ уонна 1938 с. бүтэрбитэ. 1939 с. Ленинградтааҕы Н. Островскай аатынан театральнай институкка үөрэммитэ. 18 сааһын туолуута, 1940 сыллаахха армияҕа ыҥырыллан, саллаат синиэлин кэппитэ. Аҕа дойдуну көмүскүүр Улуу сэрии саҕаланыаҕыттан саа-саадах тутан,өстөөҕү өһөрсүбүтэ. Ленинград оборонатыгар кыргыспыта. Сэриини Финляндияҕа түмүктээбитэ. 1946 с. армияттан эргиллэн кэлбитэ. Саха сиринээҕи кинигэ издательствотыгар корректорынан, онтон уус-уран литература редакциятын редакторынан 43 сыл үлэлээн пенсияҕа тахсыбыта. Отучча иһинэн кинигэлэрдээх, олор истэригэр оҕолорго анаммыт 8 кинигэлээх, сытыы тыллаах сатира жанрыгар суруйбут хоһоонунан хомуурунньуктардаах. Степан Иванович тылбаасчыт быһыытынан Константин Симонов “Живые и мертвые” улахан роман-трилогиятын тылбаастаабыта. Ону таһынан Шарль Перро “Золушка” остуоруйатын, Мамин-Сибиряк кэпсээннэрин, Аркадий Гайдар, Е. Ильина, П. Журба сэһэннэриттэн тылбаастаан ааҕааччы сэҥээриитин ылбыта. Степан Тимофеев “Ол түүн”, “Көтөллөр көмүс дорҕооннор”, “Эйэ, дьол иһин”, “Доҕордоһуу ырыата”, “Эдэр этэрээт”, “Сааскы вальс”, “Ньургуһуннар”, “Мин ийэм”, о.д.а. үгүс хоһоонноругар ырыа матыыба суруллан, күн бүгүнүгэр диэри уостан түспэккэ ылланаллар.
Биһиги тэрээһиммитигэр Степан Иванович Тимофеевтыын бииргэ алтыспыт суруйааччылар кыттыыны ыллылар. Саха норуодунай суруйааччыта Н.А. Лугинов кыргыһыы уотун ортотунан ааспыт бэйиэт туспа ураты суоллааҕын, кинини олус үлэһит, сэмэй киһи быһыытынан бэлиэтээн аҕынна. Дьокуускайдааҕы кинигэ издательствотыгар өр сылларга бииргэ үлэлээбит поэт, прозаик Н.Е. Винокуров-Урсун Степан Тимофеев туһунан кинини бүгүрү үлэһит, суруксут, үлэ киниискэтигэр биир эрэ сурук баарын – ол 43 сыл устата кинигэ издательствотыгар корректорынан, онтон редакторынан үлэлээбитин, айар үлэтигэр лиирик бэйиэт, сытыы суустаах тыллаах сатирик буоларын, тылбаастарын туһунан сэһэргээтэ. Степан Тимофеевка анаан суруйбут ыстатыйалааҕын, онтон билиһиннэрбитин кэпсээтэ.
Бу тэрээһиҥҥэ Мэҥэ Хаҥалас улууһун И. Сосин аатынан Кииннэммит библиотека үлэһиттэрэ күүс-көмө, тирэх буоллулар. Ол курдук, Степан Тимофеев төрөөбүтэ 100 сылыгар анаан кинигэ тахсыахтааҕын, онно үлэлэһэ сылдьалларын туһунан Сидорова Надежда Васильевна билиһиннэрдэ, оттон Майа кииннэммит библиотекатын “Сайар” литературнай бөлөх үлэһиттэрэ Аграфена Зыкова, Саргылана Николаева, Наталья Басова, Юнона Игнатьева, Светлана Федорова суруйааччы хоһоонноруттан дьүһүйүүнү аахтылар.
Табаҕа орто оскуолатыгар 40 тахса сыл саха тылын учууталынан үлэлээбит Керемясова Анастасия Федоровна суруйааччы таайын Степан Иванович туһунан истиҥ-иһирэх ахтыытыттан быһа тардан иһитиннэрдибит. Анастасия Федоровна таайа номоҕон кэрэ дьүһүннээҕин, балалайкаҕа үчүгэйдик оонньуурун, аймахтарыгар кыһамньылааҕын, Дьокуускайга устудьуоннуур кэмигэр кинилэргэ олорбутун, ырыа бөҕөтүн ыллыылларын, балта Катялыын таайын ырыаларын дуэттаан толороллорун, ордук “Ол түүн”, “Сааскы вальс”, “Ньургуһуннар” диэн ырыаларын ыллыылларын таайбыт олус сөбүлүүрэ диэн аҕынна. Анастасия Федоровна таайын туһунан 15-20 мүнүүтэлээх истиҥ-иһирэх ахтыытын хомойуох иһин барытын толору киллэрбэтибит. Кини таайа С.И. Тимофеев 85 сааһын туоларыгар “Степан Иванович Тимофеев – саха омугун биир дьоһун поэта” диэн кинигэ таһааттарбытын сэҥээрэ иһиттибит.
Бу куйаар ситимэ ыраах да, чугас да дьону барытын холбуур, ситимниир. Степан Тимофеев уола Андрей Степанович аҕатын туһунан иһирэх ахтыытын ролигын долгуйа иһиттибит. Кыыһа Вера Степановна дьиэтээҕи архыыбыттан хаартыскалары биэрэн, дириҥ ис хоһоонноох слайд көрөдөрдүбүт. Степан Иванович сиэнэ Өлүөхүмэҕэ Саҥыйахтаах орто оскуолатын информатика учууталынан үлэлиир Петров Антон Егорович холбонон эһэтин туһунан аҕынна. Кини оҕо сылдьан хоһоон суруйар, “Кэскил” хаһыакка бэчээттэммит эбит, кэлин эдэр суруйааччылар күрэхтэригэр эмиэ кытта сылдьыбыт. Онон эдэр киһиэхэ инникитин айар талаанын сайыннарарыгар баҕардыбыт. Эһэтэ босхолоспут Санкт-Петербург куоратыгар олорор, үлэлиир сиэнэ Алексей Румянцев эҕэрдэтин иһиттибит.
Салгыы Бүтэйдээх орто оскуолатын үөрэҕирии музейын кыраайы үөрэтээччитэ Родионов Константин Константинович Степан Тимофеев Бүтэйдээх ШКМ (школа колхозной молодежи) 7 кылаастаах оскуолатыгар 1931-1938 сс. кэмҥэ оскуолаҕа үөрэммитин туһунан кэпсээтэ. Бииргэ үөрэммит доҕотторо ахталларынан Степан Тимофеев судургу, сэмэй майгылааҕын, үөрэххэ ураты дьулуурдааҕын ахтыбыттарын иһитиннэрдэ. Уонна Степан Тимофеев литературнай куруһуокка дьарыктаммытын, Бүтэйдээххэ саха тылын, литературатын учууталынан оччолорго ситиһиилээхтик үлэлээбит, кэлин репрессияҕа түбэспит Мирон Прокопьевич Окороков-Сольскай куруһуогар сылдьыбытын тоһоҕолоото. Мирон Прокопьевич 1937 сыллаахха П.А. Ойуунускай ССРС Үрдүкү Сэбиэтин депутата буолбутун истэн, бу литературнай куруһуок оҕолорунан аһаҕас эҕэрдэ сурук суруйтарбыт. Оҕолор эҕэрдэлэрин П.А. Ойуунускай олус сэргээбит уонна республика хаһыатыгар Бүтэйдээх пионердарыгар анаан “Мин бэркэ ытабын” диэн хоһоонун бэчээттэппит. Онтон ыла бу олохтоох оҕолор үгүстэрэ суруйарга, айарга дьулуспуттар. “Мин бэркэ ытабын” хоһоон сэрии иннинээҕи Бүтэйдээх оскуолатын гимнэ буолбут. Бу литературнай куруһуокка оҕолор утумнаахтык дьарыктаммыттарын түмүгэр И. Арбита, К. Туйаарыскай, Степан Тимофеев суруйааччы буола үүммүттэрэ.
“Кэскил” хаһыат суруналыыһа Жанна Леонтьева суруйааччы Степан Тимофеев оҕолорго аналлаах хоһооннорун туһунан уонна ийэтинэн аймаҕа буоларын оҕо сааһын түгэннэриттэн кэпсээтэ. Степан Тимофеев кэргэнэ Елизавета Петровна сиэн балта Ленскэй улууһуттан Витим куораттан Людмила Лукинична Леонтьева ис сүрэхтэн тахсар ахтыытын сэргээтибит.
Бу онлайн-тэрээһиҥҥэ буойун суруйааччы сэрии туһунан аахпыт тыыннаах куолаһын, кини хоһоонноругар “Эйэ, дьол иһин” ырыаны ССРС норуодунай артыыската, П.А. Ойуунускай аатынан бириэмийэ лауреата Анегина Ильина уонна саха араадьыйатын хорун толоруутугар, “Күннээйигим, тохтоо эрэ” Серафим Павлов, “Мин ийэм” Варя Аманатова, “Доҕордоһуу” ырыалары “Саха” көрдөрөр-иһитиннэрэр хампаанньа саха араадьыйатын фондатыттан Попова А.С. көмөтүнэн астына-дуоһуйа иһиттибит.
Буойун-суруйааччы, саха бэйиэтэ, тылбаасчыт Степан Иванович Тимофеев төрөөбүтэ 100 сылыгар анаммыт куйаар ситиминэн ыытыллыбыт дьоро күнүгэр эйэни, дьолу туругурда, бэйиэт бэйэтэ эппитинии, “көттүлэр ол көмүс дорҕоонноро”, айан-суруйан хаалларбыт айымньылара өссө да ааҕылла, ыллана туруохтара, хомуурунньуктара бэчээттэниэхтэрэ.
Суруйда Халгаева Н.В., музей отделын сэбиэдиссэйэ
2021 с., тохсунньу 29 күнэ
